همه چیز درباره عوارض ارتودنسی و راهکارهای کاهش آن

عوارض ارتودنسی یکی از نگرانی های رایج افرادی است که قصد دارند دندان های خود را مرتب کنند. هرچند این درمان به طور کلی ایمن و موثر است، اما ممکن است با مشکلاتی مانند دندان درد موقت، حساسیت دندان، التهاب لثه یا تغییرات سطح مینای دندان همراه باشد. آگاهی از این عوارض و رعایت نکات بهداشتی و توصیه های متخصص ارتودنسی، می تواند به کاهش ریسک بروز آن ها کمک کند و تجربه ای ایمن و موفقیت آمیز از ارتودنسی دندان را برای بیماران فراهم آورد.

آیا ارتودنسی واقعا عوارض دارد؟

ترجیح می دهیم به جای عوارض ارتودنسی بگوییم “مشکلات جزئی جانبی که بسیار نادر هستند” یا حتی بگوییم عوارض جانبی کم اهمیت. ولی به هر حال، به طور کلی دو دسته مشکلات هستند که می توانیم به ارتودنسی نسبت دهیم. دسته اول مشکلات رایج جزئی هستند که موقت و گذرا هستند و دسته دوم خطرات نادری هستند که تنها در برخی افراد و در دراز مدت رخ می دهند. هر دو دسته را در ادامه بیشتر توضیح داده ایم.

عوارض شایع ارتودنسی که طبیعی هستند

درد و ناراحتی طبیعی بعد از شروع ارتودنسی

پس از نصب براکت ها یا هر بار تنظیم سیم ها، احساس فشار و درد خفیف در دندان ها کاملا طبیعی است. این درد معمولا طی ۳ تا ۵ روز کاهش پیدا می کند و با مسکن های ساده قابل کنترل است.

مشکل در خوردن و صحبت کردن در روزهای اول

در روزهای ابتدایی ممکن است جویدن غذاهای سفت سخت باشد و تلفظ برخی حروف تغییر کند. این مشکل موقتی است و با عادت کردن زبان و لب ها به براکت ها برطرف می شود.

حساسیت دندان

در طول ارتودنسی، برخی بیماران ممکن است حساسیت دندانی را تجربه کنند، به ویژه هنگام خوردن غذاهای سرد، گرم یا ترش. این حساسیت معمولا موقت است و با رعایت بهداشت دهان و استفاده از خمیر دندان ضد حساسیت می توان آن را کاهش داد.

بوی بد دهان

براکت ها و سیم ها می توانند نقاطی برای گیر کردن غذا و پلاک ایجاد کنند که رشد باکتری ها را تسهیل می کند و باعث بوی نامطبوع دهان می شود. شستشوی دهان با آب یا دهانشویه پس از هر وعده غذایی و مسواک زدن مرتب بهترین روش برای پیشگیری است.

بیماری های لثه در طول ارتودنسی

عفونت لثه

عدم رعایت بهداشت دهان می تواند باعث التهاب و در مواردی عفونت لثه شود. در طول ارتودنسی، تجمع غذا بین براکت ها و دشواری در استفاده از نخ دندان باعث رشد باکتری ها می‌شود و در نتیجه لثه تحریک و قرمز می شود. اگر این وضعیت درمان نشود، می تواند روند حرکت دندان ها را کند کرده و مشکلات جدی تر لثه ایجاد کند.

التهاب لثه (ژنژیویت)

به ویژه در ارتودنسی ثابت، لثه ممکن است متورم، قرمز و حساس شود. این التهاب معمولا دردناک نیست، اما بدون مراقبت بهداشتی می تواند بدتر شود. رعایت مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان و دهانشویه های مناسب می تواند به کنترل ژنژیویت کمک کند.

عقب نشینی و تحلیل لثه

در برخی افراد، به خصوص در صورت فشار زیاد یا بهداشت ضعیف، لثه ها ممکن است به تدریج عقب نشینی کرده و ریشه دندان ها نمایان شود. این وضعیت می تواند حساسیت دندان ها را افزایش دهد و نیاز به درمان های تخصصی داشته باشد.

آسیب به مینای دندان و تغییرات سطح دندان

دمینرالیزاسیون و ایجاد لکه های سفید روی دندان

تجمع پلاک و قند اطراف براکت ها باعث از بین رفتن مواد معدنی مینای دندان می شود و لکه های سفید یا زرد روی دندان ظاهر می شوند. این وضعیت که دمینرالیزاسیون نام دارد، اگر به موقع رسیدگی نشود، می تواند منجر به پوسیدگی دندان شود. پیشگیری شامل مسواک زدن دقیق، استفاده از خمیر دندان فلوراید و کنترل مصرف قند است.

ساییدگی و تخریب مینای دندان بعد از ارتودنسی

در برخی افراد، به ویژه کسانی که دندان قروچه دارند، ممکن است پس از ارتودنسی دچار ساییدگی سطح دندان شوند. این مشکل می تواند موجب نازک شدن مینا و افزایش حساسیت دندان ها شود و با بررسی و مراقبت های دندانپزشکی قابل کنترل است.

جرم گرفتن دندان

عدم تمیز کردن کامل سطح دندان ها به ویژه اطراف براکت ها، می تواند باعث تشکیل جرم شود. جرم علاوه بر ظاهر نازیبا، زمینه پوسیدگی دندان و بیماری های لثه را فراهم می کند. استفاده از مسواک های بین دندانی و مراجعه منظم به دندانپزشک برای جرم گیری توصیه می شود.

عوارض نادر اما مهم ارتودنسی

عارضه ارتودنسی	توضیح کوتاه
پوسیدگی دندان	به علت دشواری رعایت بهداشت.
لکه سفید (کلسیفیکاسیون)	انباشت کلسیم روی دندان.
واکنش آلرژیک	حساسیت به براکت، سیم یا موم.
تحلیل ریشه	کوتاه شدن نوک ریشه ها، نادر.
کاهش استحکام دندان	کاهش مقاومت دندان پس از درمان.
دندان نهفته	ممکن است نیاز به کشیدن داشته باشد.
آنکلیوز	جوش خوردن ریشه به استخوان فک، نادر.
بازگشت درمان	احتمال کج شدن دوباره دندان ها.

برخی از مشکلات هستند که ممکن است در طول درمان برای بیماران به صورت جدی رخ دهند. این ها هرچند عوارض ارتودنسی هستند ولی اغلب به دنبال عدم رعایت بهداشت و یا طولانی شدن درمان ارتودنسی رخ می دهند. مهم ترین عوارض احتمالی در طول درمان ارتودنسی که ممکن است جدی باشند عبارتند از:

پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان مستقیما یکی از عوارض ارتودنسی دندان نیست و می تواند نشان دهنده عدم رعایت کافی و اصولی دندان ها است. در واقع برخی از افراد نمی توانند با وجود براکت و سیم و سایر اتصالات دیگر دندان های خود را آنطور که باید تمیز کنند. در نتیجه ممکن است احتمال پوسیدگی دندان شان در طول درمان بیشتر از قبل شود.

این افراد بهتر است زمان بیشتری برای مسواک زدن و تمیز کردن دندان ها اختصاص دهند تا پوسیدگی را به عنوان یکی از عوارض احتمالی ارتودنسی تجربه نکنند.

کلسیفیکاسیون

کلسیفیکاسیون یعنی جمع شدن کلسیم روی یک بافت از بدن که اغلب استخوان یا دندان است. البته این یکی از عوارض ارتودنسی دندان نیست و اغلب ناشی از عدم رعایت بهداشت دهان و دندان در طول درمان ارتودنسی است.

افرادی که بهداشت دهان و دندان را رعایت نمی کنند متوجه می شوند که لکه های سفید رنگ در اطراف براکت هایشان ایجاد شده است. برای از بین بردن کلسیفیکاسیون بیماران نیاز به جرمگیری و احتمالا بلیچینگ دندان دارند.

واکنش های آلرژیک

استفاده از وسایل ارتودنسی مانند براکت‌ها، سیم‌ها، کش‌های ارتودنسی، چسب‌ها و موم ممکن است در برخی افراد باعث واکنش‌های آلرژیک شود. عوارض چسب ارتودنسی معمولا شامل تحریک و حساسیت لثه ها و بافت های نرم دهان است. همچنین، عوارض موم ارتودنسی می تواند باعث التهاب یا ناراحتی در نواحی تماس با لثه ها و دهان شود، به ویژه اگر موم به طور نادرست یا به مدت طولانی استفاده شود. برای جلوگیری از این مشکلات، اطلاع رسانی دقیق درباره حساسیت های فردی به متخصص ارتودنسی ضروری است تا از مواد مناسب و غیر حساسیت زا استفاده شود و درمان به‌طور موثر پیش برود.

تحلیل ریشه

تحلیل رفتن یا کوتاه شده ریشه برخی دندان ها در طول درمان، یکی از عوارض ارتودنسی است که نسبتا نادر است. در برخی افراد ممکن است به دلیل افزایش مدت زمان درمان ارتودنسی (بیش از 2 یا 3 سال) نوک ریشه ها کمی تحلیل رفته و کوتاه تر می شود. این مشکلی نیست که باعث دردسر بیماران شود اما بالاخره قابل توجه است و باید مدیریت شود.

کاهش استحکام دندان ها پس از ارتودنسی

در برخی شرایط، دندان ها ممکن است پس از ارتودنسی کمی مقاومت خود را از دست دهند، به ویژه اگر قبلا دچار ضربه، پرکردگی عمیق یا پوسیدگی بوده باشند. در این موارد درمان ریشه یا بلیچینگ حرفه ای می تواند سلامت و ظاهر دندان را حفظ کند.

دندان های نهفته و تاثیر آن بر درمان ارتودنسی

گاهی دندان هایی که به طور کامل یا نسبی زیر لثه قرار دارند (معمولا دندان های عقل) ممکن است در طول درمان ارتودنسی مشکل ایجاد کنند. حرکت دادن این دندان ها نیاز به دقت ویژه، همکاری با جراح دهان و ارزیابی دقیق موقعیت دندان و استخوان اطراف دارد. در برخی موارد، دندان نهفته نمی تواند حرکت کند و نیاز به کشیدن خواهد داشت.

جوش خوردن ریشه دندان به استخوان فک

یکی از نادرترین عوارض ارتودنسی دندان که تنها در برخی افراد به صورت محدود رخ می دهد مشکلات مرتبط با آنکلیوز است. آنکلیوز یعنی جوش خوردن ریشه دندان به استخوان فک. اگر شخصی آنکلیوز داشته باشد و یا در حین درمان با این مشکل روبرو شده باشد با ناترازی شدید دندانی و افزایش مدت زمان ارتودنسی دندان روبرو خواهد شد.

در واقع نیروهای ارتودنسی، تمام دندان ها را وادار به حرکت می کنند به جز دندانی که به استخوان فک جوش خورده است. برای پیشگیری از بروز این مشکل باید پیش از درمان معاینات تخصصی انجام شود و در طول درمان نیز ویزیت ها به صورت منظم دنبال شوند.

بازگشت درمان

البته بازگشت نتایج درمان را نمی توان به طور مستقیم یکی از عوارض ارتودنسی اشتباه دانست، اما این مشکل معمولا به دلایل پس از درمان مربوط می شود. در برخی افراد، دندان ها ممکن است پس از مدتی از حالت مرتب خارج شده و دوباره کمی کج شوند. این مشکل معمولا زمانی اتفاق می افتد که یا متخصص ارتودنسی کار خود را به درستی انجام نداده باشد، یا بیمار استفاده منظم از ریتینر (نگهدارنده) را رعایت نکرده باشد. خوشبختانه با پیشرفت تکنیک ها و افزایش آگاهی بیماران، امروزه بازگشت درمان به ندرت اتفاق می افتد.

خطرات و آسیب های احتمالی حین درمان

آسیب های احتمالی ناشی از ابزار ارتودنسی

وسایل ارتودنسی مانند براکت ها، سیم ها و ریتینرها اگر به درستی استفاده یا نگهداری نشوند، ممکن است باعث خراش، بریدگی یا تحریک بافت نرم دهان شوند. رعایت نکات ایمنی و دستورالعمل متخصص ارتودنسی از بروز این آسیب ها جلوگیری می کند.

خطر بلع یا فرو رفتن قطعات ارتودنسی

در موارد بسیار نادر، قطعات کوچک ارتودنسی ممکن است شل شده و بلعیده شوند. برای پیشگیری از این مشکل، توصیه می شود هنگام غذا خوردن یا فعالیت های پرتحرک، مراقبت ویژه ای از وسایل داشته باشید و هرگونه آسیب یا شل شدن قطعه را سریعا به متخصص گزارش دهید.

تاثیر ارتودنسی بر درد و صداهای مفصل فک (TMJ)

در برخی افراد، درمان ارتودنسی ممکن است با تغییرات در بایت و نحوه قرارگیری دندان ها، کمی فشار یا ناراحتی در مفصل فک ایجاد کند. این درد یا صدا معمولا موقتی است و با بررسی دقیق توسط متخصص و رعایت نکات مراقبتی قابل کنترل می شود.

اثرات و عوارض ارتودنسی در کودکان

در کودکان، ارتودنسی معمولا با بافت های استخوانی و دندانی نرم تر همراه است، بنابراین درمان راحت تر است. با این حال، ناراحتی های جزئی مثل درد موقت، حساسیت دندان و التهاب لثه ممکن است رخ دهد. رعایت بهداشت دهان و پیروی از دستورالعمل های متخصص، این عوارض را به حداقل می رساند.

عوارض ارتودنسی در سنین بالا

ارتودنسی در سنین بالا معمولا با چالش هایی همراه است. چون با افزایش سن، انعطاف پذیری استخوان ها و بافت های دهان کمتر می‌شود، درمان ممکن است زمان برتر باشد. در این میان، عوارض ارتودنسی بزرگسالان مثل تحلیل لثه، ضعف استخوان فک، یا حتی مشکلات مفصلی مثل آرتروز فک یا درد مفصل تمپوروماندیبولار هم می‌توانند روند درمان رو پیچیده‌تر کنند. همچنین دندان ها در این سن بیشتر در معرض پوسیدگی یا آسیب هستند و به مراقبت بیشتری نیاز دارند. با این حال، با مشورت دقیق با متخصص ارتودنسی و رعایت توصیه ها، این مشکلات قابل کنترل هستند و نتیجه درمان همچنان می‌تواند بسیار رضایت بخش باشد.

عوارض ارتودنسی نباید مانعی برای مرتب کردن دندان ها باشند

مواردی که ما در این مقاله پیرامون آن ها نوشتیم، همگی جزء محتمل ترین عوارض ارتودنسی هستند که بسیاری از آن ها بسیار جزئی و زودگذر هستند و تعدادی دیگر بسیار نادرند به طوری که به صورت انگشت شمار در برخی افراد رخ می دهند.

حقیقت این است که مزایای ارتودنسی دندان بسیار بیشتر از معایب و عوارض آن است. بیشتر افرادی که دندان هایشان را با روش های ارتودنسی مرتب می کنند خاطرات خوبی در طول درمان برای خود ایجاد می کنند و بعد از دیدن نتایج حس و حال بسیار بهتری نسبت به قبل دارند. در واقع زیبایی لبخند و اعتماد به نفس بهبود یافته تنها تعدادی از عوارض این روش هستند.

عوارض عدم ارتودنسی

بی توجهی به نیاز به ارتودنسی و درمان نکردن نامرتبی یا ناهنجاری های فک و دندان ها می‌تواند در بلندمدت مشکلات جدی ایجاد کند. از مهم ترین عوارض ارتودنسی نکردن می‌شود به پوسیدگی زودهنگام دندان ها، تحلیل لثه، مشکلات در جویدن و صحبت کردن، و حتی درد فک و سردردهای مزمن اشاره کرد. همچنین ناهنجاری های فکی و دندانی درمان نشده می توانند باعث پایین اومدن اعتمادبه نفس فرد بشوند و تاثیر منفی روی ظاهر لبخند و چهره بذارند. هرچقدر درمان به تاخیر بیفتد، روند اصلاح سخت تر و پرهزینه تر خواهد شد. پس بهتر است به موقع برای بررسی و مشاوره اقدام بشود.

راه های پیشگیری از عوارض ارتودنسی

عفونت و التهاب لثه: رعایت بهداشت دهان، مسواک و نخ دندان منظم، دهانشویه فلوراید.
دمینرالیزاسیون و لکه های سفید: کاهش مصرف قند، مسواک زدن صحیح، دهانشویه فلوراید.
حساسیت دندان: استفاده از خمیر دندان ضد حساسیت، کنترل غذاهای سرد و گرم.
بوی بد دهان و جرم گرفتن دندان: تمیز کردن کامل اطراف براکت ها، شستشوی منظم دهان.
واکنش های آلرژیک: اطلاع رسانی به ارتودنتیست، استفاده از مواد مناسب.
درد و ناراحتی: مسکن بدون نسخه و موم ارتودنسی.
تحلیل ریشه و بازگشت درمان: مراجعه منظم، رعایت زمان بندی درمان، استفاده از ریتینر.
مشکل در جویدن و صحبت کردن: عادت به وسایل ارتودنسی و تمرین روزانه.

نتیجه گیری

عوارض ارتودنسی معمولا خفیف و موقت هستند و با رعایت بهداشت دهان و همکاری با متخصص قابل کنترل اند. عوارض نادر مانند تحلیل ریشه یا دندان های نهفته نیاز به مراقبت ویژه دارند. با مدیریت درست، ارتودنسی درمانی ایمن و موثر برای سلامت و زیبایی دندان هاست.

پاسخ به سوالات رایج